گفت‌وگوی اختصاصی با دکتر علی فرزانه، مجری طرح "سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام "
گامی نو در تحول دیجیتال صنعت گاز کشور با توسعه سامانه بومی تصمیم‌ساز مدیریت انرژی «رُهام»؛ اقدامی نوآورانه از دانشگاه صنعتی قوچان برای مدیریت هوشمند انرژی
ایران با در اختیار داشتن حدود ۱۶.۱ درصد از ذخایر گاز اثبات‌شده جهان، پس از روسیه در رتبه دوم جهانی قرار دارد. با این حال، رشد روزافزون مصرف گاز، نشان می‌دهد مدیریت و بهره‌وری انرژی بیش از هر زمان دیگری حیاتی است. در چنین شرایطی، استفاده از فناوری‌های نوین نظیر همتای دیجیتال (Digital Twin) به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. این فناوری امکان مدل‌سازی مجازی فرایندها، پایش بلادرنگ و تصمیم‌سازی هوشمند را فراهم می‌کند.
در همین راستا، دانشگاه صنعتی قوچان به‌عنوان دانشگاه برتر صنعتی شرق کشور، در راستای مأموریت خود در حوزه انرژی، با همکاری پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد (خانگیران) موفق به طراحی و پیاده‌سازی سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام شد. طرحی که برای نخستین‌بار در سطح پالایشگاه‌های گازی کشور اجرا شده است. در گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر علی فرزانه، مجری طرح و عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی قوچان، به ابعاد مختلف این پروژه، روند اجرا و دستاوردهای آن پرداختیم.
لطفاً در ابتدا در خصوص ایده شکل‌گیری سامانه رُهام توضیح دهید.
در صنایع بزرگ، به‌ویژه پالایشگاه‌های گاز، پیچیدگی بالای شبکه انرژی، نبود تصویر یکپارچه از مصارف و تولیدات حاملهای انرژی، تصمیم‌سازی بهینه را بسیار چالش‌برانگیز کرده بود. ایده اصلی سامانه تصمیم ساز مدیریت انرژی رُهام از همین نیاز شکل گرفت—نیازی برای داشتن ابزاری که بتواند رفتار واقعی فرایندها را به‌صورت مجازی شبیه‌سازی و وضعیت انرژی پالایشگاه را به‌صورت جامع تحلیل کند. هدف این بود که کارشناسان بتوانند پیش از اجرای تغییرات عملیاتی، اثر آن را بر کل شبکه حاملهای انرژی پیش‌بینی کنند.
سامانه تصمیم‌ساز رُهام چه قابلیت‌هایی دارد و چه مشکلی از صنعت گاز حل می‌کند؟
سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام در واقع یک همتای دیجیتال از شبکه انرژی پالایشگاه است. این سامانه با تکیه بر معادلات بقای جرم و انرژی، داده‌های فرآیندی، اطلاعات تجربی و الگوریتم‌های تصمیم‌سازی هوشمند، می‌تواند رفتار واقعی واحدهای عملیاتی را شبیه‌سازی کند. به کمک سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام، امکان پایش دقیق مصارف انرژی، اعتبارسنجی داده‌ها، شناسایی انحراف‌های مصرف، ارزیابی سریع سناریوهای عملیاتی و بهینه‌سازی تنظیمات فرآیندی فراهم شده است. به بیان ساده، این سامانه نقش مشاور دیجیتال انرژی را ایفا می‌کند—ابزاری که هم تحلیل‌گر است و هم پیشنهاددهنده
روند اجرای این طرح در پالایشگاه خانگیران چگونه بود؟
این پروژه حاصل بیش از یک سال تلاش مستمر و هماهنگ میان تیم دانشگاه صنعتی قوچان و متخصصان پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد است. در طول اجرا، تمام واحدهای عملیاتی پالایشگاه به‌صورت دقیق مدل‌سازی شدند. پس از اعتبارسنجی مدل‌ها با داده‌های واقعی و اعمال اصلاحات لازم، سامانه در محیط پالایشگاه استقرار یافت و در حال حاضر توسط کارشناسان پالایشگاه در حال بهره برداری می باشد
این پروژه چه چالش‌هایی را در پالایشگاه خانگیران برطرف کرده است؟
پیش از پیاده‌سازی سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام ، پایش و تحلیل انرژی در پالایشگاه به‌صورت جزیره‌ای انجام می‌شد و ارتباط بین واحدها به شکل دقیق قابل ارزیابی نبود. با پیاده‌سازی این سامانه، اکنون امکان محاسبه دقیق مصارف انرژی هر واحد، تحلیل تبادلات بین واحدی و ارزیابی اثر تغییرات عملیاتی بر کل شبکه انرژی پالایشگاه فراهم شده است.
به بیان دیگر، سامانه رُهام به تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا اثر هر تصمیم عملیاتی را بر کل شبکه حاملهای انرژی (بخار، برق، سوخت و ...) پیش از اجرا مشاهده و بهترین حالت را انتخاب کنند
نقش دانشگاه صنعتی قوچان در اجرای این طرح چیست و این پروژه چگونه در راستای مأموریت دانشگاه تعریف شده است؟
دانشگاه صنعتی قوچان، مأموریت ویژه‌ای در توسعه فناوری‌های مرتبط با مدیریت انرژی و بهینه‌سازی در صنایع بزرگ بر عهده دارد. این دانشگاه با بهره‌گیری از ظرفیت اعضای هیأت علمی متخصص و همکاری نزدیک با صنعت، توانسته است در مسیر تبدیل دانش به فناوری گام‌های مؤثری بردارد. سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام نمونه‌ای از این همکاری مؤثر صنعت و دانشگاه است که در آن، نتایج پژوهش‌های دانشگاهی به یک راه‌حل عملیاتی و اجرایی در سطح ملی تبدیل شده است.
این سامانه چه جایگاهی در سطح کشور دارد؟
این طرح برای نخستین‌بار در کشور در مقیاس واقعی یک پالایشگاه گاز اجرا شده و می‌تواند مبنای توسعه برای سایر مجتمع‌های گازی و پتروشیمی کشور قرار گیرد. در دنیا نیز تنها تعداد محدودی از شرکت‌های بین‌المللی محصولات مشابه ارائه کرده‌اند. از این رو، سامانه تصمیم‌ساز مدیریت انرژی رُهام گامی در مسیر خودکفایی فناورانه و تحقق پالایشگاه هوشمند ایرانی به‌شمار می‌رود.
سخن پایانی شما برای مخاطبان ما؟
تحقق بهره‌وری پایدار انرژی تنها با نگاه فناورانه و استفاده از دانش روز ممکن است. سامانه رُهام نماد این رویکرد است؛ محصول همکاری سازنده بین صنعت و دانشگاه، با هدف دستیابی به پالایشگاه هوشمند ایرانی. امیدوارم این مسیر در سایر صنایع انرژی‌بر کشور نیز تداوم یابد و دانشگاه صنعتی قوچان بتواند همچنان نقش مؤثر خود را در پیشبرد فناوری‌های ملی ایفا کند.